czwartek, 24 października 2013

Cmentarze Ziemi Chełmińskiej część II - Kiełpiny

Kiełpiny są niewielką wioską położoną niedaleko Golubia-Dobrzynia. W 1772 roku Kiełpiny stały się własnością rządu pruskiego. Po czym nabył je gospodarz Maslewski. Przez pierwsze 4 lata był zwolniony z podatku, lecz był zobowiązany do postawienia w ciągu 4 lat 2 domów dla czterech niemieckich rodzin z Kongresówki. Wtedy też w latach 1772-1776 w Kiełpinach pojawili się pierwsi niemieccy osadnicy. W 1926 roku we wsi mieszkało 230 osób z czego 219 Niemców i 11 Polaków. Cmentarz ewangelicki powstał w XIX wieku. Niedługo po nim powstała też szkoła ewangelicka, która teraz jest prywatnym domem. Do dziś na ukrytym w lesie cmentarzu ocalało kilkanaście nagrobków i jedna tablica. Niestety widoczne są świeże ślady po rozkopywaniu grobów.
















Ostatnia zachowana tablica Otto H..




Pozostałości cmentarnego muru czy jakiegoś grobowca?



Dawna szkoła ewangelicka
 
Źródło:

wtorek, 22 października 2013

Cmentarze Ziemi Chełmińskiej część I - Pluskowęsy

Na pierwszy ogień idzie cmentarz ewangelicki z powiatu golubskiego w Pluskowęsach. Cmentarz nie jest zbyt duży bo i ewangelików we wsi wielu nie było. Jaką stanowili liczbę przed 1920 rokiem nie wiem. W 1926 roku było ich już tylko 20 a katolików 218. Miejscowość powstała się około 1213 roku wtedy też nazywała się Pluskewantz. Z czasem nazwę przekształcono na obowiązującą do 1920 roku Pluskowenz. Miejscowi ewangelicy należeli do parafii ewangelickiej w Kowalewie Pomorskim. Tam też istniała szkoła ewangelicka założona w 1824 a pierwszym nauczycielem był Schlak z Pluskowęs. Cmentarz ewangelicki w Pluskowęsach powstał prawdopodobnie w XIX wieku. Cmentarz był ogrodzony ceglanym murem z którego do dziś ocalały dwa obalone filary bramy. Obecnie jest bardzo zarośnięty. Leży na nim dużo śmieci. Zachowało się niewiele nagrobków. Stoją też ruiny jakiegoś budynku. Mógł być on kaplicą pogrzebową lub grobowcem rodziny Möller, właścicieli miejscowego okazałego dworu. 


Resztki bramy



Podstawa po krzyżu

Ruiny na cmentarzu



Kto jeszcze pamięta...




Cmentarne kury




Syf, (niekoniecznie) kiła i mogiła



We wsi istnieje bardzo okazały dwór o którym wcześniej wspomniałem. Został wybudowany w 1836. Do 1866 roku właścicielem był Otto Möller a od 1866 Theophil Möller. Po 1945 roku w dworze umieszczono mieszkania i GS. Obecnie jest mocno zdewastowany.



Źródła:
1. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskie, Tom 6 Województwo Pomorskie
2. www.westpreussen.de
3.Schonsee (Kreis Briesen)

niedziela, 6 października 2013

Brzozówka i Głogowo

Tym razem znowu nie będzie Prus Zachodnich, tylko Kongresówka a właściwie dwie olęderskie wioski położone na dawny pograniczu. Pierwsza to  Brzozówka oddalona 3 km od dawnej prusko-rosyjskiej granicy. Została założona przez Olędrów w XVIII wieku. W 1921 roku posiadała 226 mieszkańców z czego 118 Niemców ewangelików i 107 Polaków katolików. Miejscowi ewangelicy posiadali tutaj kaplice połączoną z jednoklasową szkołą ewangelicką  i mieszkaniem pastora oraz cmentarz. Kiedy powstała dokładnie kaplica nie wiadomo. Na pewno istniała już przed 1888 rokiem podobnie jak szkoła. Wraz z opuszczeniem wioski przez Niemców w 1945 roku kaplica została przebudowana na szkołę podstawową. Pomieszczenie dawnej szkoły ewangelickiej stało się mieszkanie kierownika szkoły. Od 1 września 1945 roku naukę rozpoczęły dzieci z I, II i III klas. Z czasem ich liczba wzrosła do klasy VII. Na początku lat 80 budynek szkoły był już w fatalnym stanie. W 1990 roku zdecydowano się go rozebrać. W jego miejscu jeszcze w 1990 roku zbudowano nową szkołę. Obecnie po ewangelickiej szkole i kaplicy nie ma żadnego śladu.
Kolejnym wartym opisania miejscem we wsi jest cmentarz ewangelicki, który powstał w XIX wieku. Po 1945 roku został zdewastowany. Parę lat temu na cmentarzu odbyła się renowacja, jak widać na zdjęciach  jeszcze raz by się w tym miejscu przydała.





Kamieniarz Bradtke musiał mieć dużą renomę skoro jego nagrobki trafiły nawet do oddalonej o 70 km od Bydogszczy Brzozówki





Nie warto nic planować...










Obecnie w podtoruńskich wioskach powstają osiedla jednorodzinnych domków które stopniowo wypierają ich oryginalną zabudowę, tak jak to się stało tutaj. Dziś w Brzozówce ostatnim śladem po dawnych mieszkańcach jest tylko cmentarz, Nie zachował się żaden przedwojenny budynek. W ostatnich latach liczba mieszkańców wsi wzrosła aż do 1600 osób.


Sąsiadujące z Brzozówką, Głogowo zostało założone przez Olędrów w XVIII wieku. W 1926 roku posiadało jedynie 46 mieszkańców. Z czego 30 Niemców ewangelików i 16 Polaków katolików, obecnie jest większe od Brzozówki i posiada aż 1700 mieszkańców. Miejscowi ewangelicy chodzili na nabożeństwa do pobliskiej Brzozówki i tam też mieli szkołę. W Głogowie posiadali niewielki cmentarzyk ewangelicki który niedawno został uporządkowany. Obecnie na cmentarzu zachowały się tylko 3 nagrobki i 2 podstawy po krzyżach. Podobnie jak w pobliskiej Brzozówce nie zachowały się tu żadne inne oprócz cmentarza ślady po dawnych mieszkańcach.



 
Mathilde Schawge


































 Źródła: